Centre for Internet & Society

Software Freedom Day (SFD), which celebrates the use of free and open software, was celebrated in many cities today. The piece sheds light on the philosophy of software freedom, and how free and open source software is making a significant social change. I have also shared how anyone can contribute to the FOSS movement in different ways and celebrate SFD.

The blog post was mirrored in Your Story, Odisha Story and Aajira Odisha on September 17, 2016. The originally published piece can be accessed here.


ଫ୍ରି ଓ ଓପନ ସୋର୍ସ ସଫ୍ଟଓଏର ପଛରେ ଥିବା ସାମାଜିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ପ୍ରତିଟି ବ୍ୟବହାରୀଙ୍କୁ ସଫ୍ଟଓଏର ବ୍ୟବହାର, ବଦଳ ଓ ବାଣ୍ଟିବାର ସୁଯୋଗ ଦେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପାଳିତ ସଫ୍ଟଓଏର ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସ ।

ସଫ୍ଟଓଏର ଶବ୍ଦଟି ବୋଧେ ଆଉ କାହାରି ପାଇଁ ଅଜଣା ଅଶୁଣା ନୁହେଁ । ଆପଣଙ୍କ ମୋବାଇଲ ଫୋନରୁ କମ୍ପୁଟରଯାଏ ଓ ଏବେ ଏକ ସ୍ଥାନରେ ନ ଥାଇ ସେଠାରେ ଥିବା ଭଳି ଅନୁଭବିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଭର୍ଚୁଆଲ ରିଆଲିଟିଅଗମେଣ୍ଟେଡ଼ ରିଆଲିଟି ହେଡ଼ସେଟରେ ହାର୍ଡ଼ଓଏର ବା ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଉପକରଣକୁ ସଠିକ ଭାବେ ପରିଚଳାନା କରିବା ହେଉଛି ସଫ୍ଟଓଏରର କାମ । ଆଉ ସଫ୍ଟଓଏରରେ ଟିକେ ଗୋଳମାଳ ହେଲେ କେବେ କମ୍ପୁଟରର ସ୍କ୍ରିନ ନେଳି ପଡ଼ିଯାଏ ତ ପୁଣି କେବେ କେବେ ମୋବାଇଲରେ ଠିକଣା ଜାଗାରେ ଯେତେ ଦବେଇଲେ ବି କାମକରେନା । ତେବେ ଉଣାଅଧିକ ସାଧାରଣ ଲୋକେ ସଫ୍ଟଓଏରରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆଉ ତାଙ୍କ ଜୀବନ ପାଇଁ ତା’ର ଭୂମିକା ବାବଦରେ କେବେ ଶୁଣିନଥିବେ । ଆଉ ଏଇଟି ସତରେ ଏକ ଅନାଲୋଚିତ ବିଷୟ । ତେବେ ଏ ବିଷୟକୁ ବୁଝିବା ଆଗରୁ ଆମ ଚଳନ୍ତି ସମାଜର କିଛି ଉଦାହରଣ ଆଡ଼େ ଆସନ୍ତୁ ଆଖିପକେଇବା । ଦିନ ଥିଲା ଆପଣ ରେଡ଼ିଓରୁ ଆକାଶବାଣୀ ଲଗେଇ ଗୀତ, ଖବର, ନାଟକ ଆଦି ଶୁଣୁଥିଲେ । ହେଲେ କେବେ ଆକାଶବାଣୀ ଆପଣଙ୍କ ପାହୁଲାଟିଏ ମାଗିଥିଲା କି ନାଁ ଆପଣ ଭଲ ଭଲ ପ୍ରୋଗ୍ରାମ ଆସୁଛି ବୋଲି ଖୁସିରେ କେବେ କିଛି ଦେଇଥିଲେ? କିନ୍ତୁ ଆପଣଙ୍କ ଅଜାଣତରେ ଆପଣ ସତରେ କିଛି ଦେଇଛନ୍ତି । ତା’ ହେଉଛି ଟିକସ । ଆପଣ ଛୋଟରୁ ବଡ଼ ଯାଏ ଯାହା କିଣୁଛନ୍ତି ପ୍ରାୟ ସବୁ ଜିନିଷରେ ଟିକସ ଦିଅନ୍ତି ଆଉ ଚାକିରି କି ଅନ୍ୟ ଉପାୟରେ ପଇସା ଅରଜୁଥିଲେ ବର୍ଷ ଶେଷକୁ ଇନକମ ଟିକସ ବି ଦିଅନ୍ତି । ଏସବୁ ସରକାରଙ୍କ କାମରେ ଲାଗେ । ତେଣୁ ଆକାଶବାଣୀର ରେଡ଼ିଓ ପ୍ରୋଗ୍ରାମ ହେଉ କି ମୋଦିଙ୍କ ବିଦେଶ ବୁଲା ହେଉ ସବୁ ଆପଣଙ୍କ ପଇସାରେ ହିଁ ହେଉଛି । ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ଉଭୟ ସ୍ଥାନରେ ଏଇ ଏକା ଜିନିଷ । ତେବେ ସଫ୍ଟଓଏର କ୍ଷେତ୍ରରେ ବି ଏଇ ଏକା ଅବସ୍ଥା । ସାଧାରଣରେ ଜଣାଶୁଣା ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟର ଉଇଣ୍ଡୋଜ ଅପରେଟିଂ ସିଷ୍ଟମ ପାଇଁ କେତେ ପଇସା ନିଜ ଅଜାଣତରେ ଦେଉଛନ୍ତି ତାହା ନୂଆ ଲାପଟପ କିଣିଲାବେଳକୁ କେବେ ଗଣିନଥିବେ । କିନ୍ତୁ ସେଇଟି ଜମାରୁ ମାଗଣା ଆସିନଥାଏ । ସଫ୍ଟଓଏରଟିଏ ଏକ ବା ଅନେକ ଉଚ୍ଚସ୍ତରର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାମ କରୁଥିବା ବେଳେ ଏକ କମ୍ପୁଟର କି ମୋବାଇଲର ସାମଗ୍ରୀକ ହାର୍ଡ଼ଓଏର ବା ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଓ ସଫ୍ଟଓଏର ସବୁକୁ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଅପରେଟିଂ ସିଷ୍ଟମ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଅପରେଟିଂ ସିଷ୍ଟମ ଓ ସଫ୍ଟଓଏର ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ତିଆରି ହୁଏ । କେବେ ଏସବୁ ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ କି ଆପଲ ଭଳି ବଡ଼ ବଡ଼ କମ୍ପାନି ତିଆରି କରି ବିକନ୍ତି ତ କେବେ କେବେ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ବା ଛୋଟ ବଡ଼ ସଂଗଠନ ମଧ୍ୟ ବିକନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଏସବୁ ବାଦେ ଆଉ ଏକ ଧରଣର ସଫ୍ଟଓଏର ଗଢ଼ାଳି ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ-ସଂଗଠନ-କମ୍ପାନି ମଧ୍ୟ ଅଛନ୍ତି । ସେମାନେ ସଫ୍ଟଓଏର ତିଆରି କରି ଖାଲି ବଜାରରେ ଛାଡ଼ନ୍ତି ନାହିଁ ବରଂ ସେ ସଫ୍ଟଓଏରର ସୋର୍ସ କୋଡ଼ ମଧ୍ୟ ଛାଡ଼ନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ ଗଣିତ କଷି ଫଳାଫଳ ସଙ୍ଗେ କିପରି କଷିଲେ ସୋପାନ ତଳକୁ ସୋପାନ ଲେଖି ବୁଝାଇଦିଅନ୍ତି । ଫଳରେ ଆଉ କେହି ସେହି ସଫ୍ଟଓଏରରେ କିଛି ବଦଳ କରିବାକୁ ଚାହିଁଲେ କିମ୍ବା ପୁରୁଣା ସଫ୍ଟଓଏରରେ କିଛି ନୂଆ ଯୋଡ଼ି ଉନ୍ନତ କରିବାକୁ ଚାହିଁଲେ ତାଙ୍କୁ ସେଥିରେ କେହି ବାଧା ଦେବେନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ନୂଆ ଫଳାଫଳ ବା ସଫ୍ଟଓଏରଟି ବଜାରରେ ଛାଡ଼ିଲା ବେଳେ ତାଙ୍କୁ ମୂଳ ଗଢ଼ାଳିଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶ୍ରେୟ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଧରନ୍ତୁ ଆପଣ ଚନ୍ଦକାରୁ କଲରାପତରିଆ ବାଘର ଖୋଳ ଆଣି ତାକୁ ଧଳା ରଙ୍ଗ ମାରି ଧଳା ବାଘ କଲେ । ଆପଣଙ୍କୁ ସେ ଧଳା ବାଘକୁ ଶିମିଳିପାଳରେ ଛାଡ଼ିଲା ବେଳେ ଚନ୍ଦକାରୁ ମୂଳ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ଆଣିଥିଲେ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ମଜା କଥା ହେଉଛି ଏଭଳି ନିଆରା ଧାରା ଆମ ସମାଜରେ ଜମାରୁ ନୂଆ ନୁହେଁ । ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତି ସାଲବେଗଙ୍କ ଲିଖିତ ପୁରୁଣା ଗୀତକୁ ଆଉଥରେ ବୋଲିବା ପରେ ସେ ହଜିଲା ଗୀତସବୁ ଲୋକତୁଣ୍ଡରେ ଆହୁରି ଜଣାଶୁଣା ହେଲା । ହେଲେ ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତି ଗୀତର ଗାୟକ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଭାବେ ନାଁ ନେଲା ବେଳେ ସାଲବେଗଙ୍କ ରଚନାରୁ ବୋଲି ଲେଖିବାରେ ଉଣା କରିନାହାନ୍ତି ।

ଏହି ଧାରା ଆମ ସମାଜରେ ସବୁକାଳେ ସବୁସ୍ଥଳେ ରହିଛି । ହେଲେ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଅନେକ ଲାଭଖୋର କମ୍ପାନି ନିଜ ଲାଭ ଲାଗି ଏ ସାମାଜିକ ଚଳଣିଟିକୁ ପାଶୋରି ପକାଇଛନ୍ତି । ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଆକୃତି, ଅପ୍ରାନ୍ତ ଯାଏ ପ୍ରାୟ ଅଧିକାଂଶ ସାଧାରଣରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ସଫ୍ଟଓଏର ହେଉଛି ପ୍ରୋପ୍ରାଇଟରି ବା ପୂରା ନିବୁଜ । ମାନେ ଆପଣ କେବଳ କିଣି ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବେ କିନ୍ତୁ ବାଣ୍ଟିପାରିବେ ନାହିଁ କି କୌଣସି ବଦଳ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । କଲେ ଆପଣଙ୍କ ବିରୋଧରେ କୋର୍ଟରେ ଉକ୍ତ କମ୍ପାନିମାନେ କେସ କରି ତଳିତଳାନ୍ତ ମଧ୍ୟ କରିପାରିବେ । ଏ କପିରାଇଟର ଫାନ୍ଦ ଏଡ଼େ କୁଟିଳ ଯେ ସଫ୍ଟଓଏର ତିଆରି କରିଥିବା କମ୍ପାନିମାନେ ସବୁକାଳେ ତାଙ୍କର ମନୋମୁଖୀ ପତିଆରା ରଖିପାରିବେ । ଏଣୁ ଥୋକେ ଭାବିଲେ ବଡ଼ ବଡ଼ ଧନୀ କମ୍ପାନିମାନଙ୍କର ଏ ଗୁମାନ ସେମିତି ଥାଉ । ଆମେ ଚାଲ ବିକଳ୍ପ ଓ ଉଚ୍ଚମାନର କିଛି ସଫ୍ଟଓଏର ତିଆରିବା । ଲୋକ ସ୍ୱାଧୀନ । ଯାହାକୁ ଯାହା ରସିବ ତାକୁ ସେ କିଆଫୁଲ ପରି ବାସୁ । ଆଉ ଏ ଥିଲା ଏକ ସାମାଜିକ ଆବଶ୍ୟକତା । ବିକଳ୍ପ ବାଟଟି ହେଲା ସଫ୍ଟଓଏରର ସ୍ୱାଧୀନତା । ଏଥିରେ କୌଣସି ସଫ୍ଟଓଏର ଗଢ଼ିଥିବା ମୂଳ ଗଢ଼ାଳି ଓ ତା’ ପରେ ସେଥିରେ ଯୋଗଦାନ କରିଥିବା ସଭିଙ୍କୁ ସମାନ ଭାବେ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ଯୋଗଦାନକାରୀ ଭାବେ ସେମାନଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥାଏ । ଖାଲି ନାଁ ନୁହେଁ ଅନେକ ସମୟରେ ଖୋଲା ସଫ୍ଟଓଏର ସଙ୍ଗେ ଜଡ଼ିତ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ଓ ସଂଗଠନସବୁ ଏମିତି ଆଖିଖୋସିଲା ଭଳି କାମ କରନ୍ତି ଯେ କିଣା ଆଉ ବୁଜା ସଫ୍ଟଓଏର କିଣିବାରୁ କି ବ୍ୟବହାର କରିବାରୁ ମନ ମରିଯିବ । ତିନି ବର୍ଷ ତଳେ Firefox ବ୍ରାଉଜର ତିଆରିରେ ଭାଗନେଇଥିବା Mozillaର ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ଯୋଗଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଇ ଆମେରିକାର ସାନ ଫ୍ରାନସିସ୍କୋ ସହରରେ ଏକ ବିଶାଳ ସ୍ମାରକୀ ଗଢ଼ି ସେଥିରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ନାମ ଲେଖାଯାଇଥିଲା । ଭାବନ୍ତୁ ଏ ପ୍ରକଳ୍ପରେ ସାମାନ୍ୟତମ ଯୋଗଦାନ କରିଥିବା ଲୋକଟିର ନାଁ ବି ଇତିହାସରେ ଲେଖାହୋଇ ରହିଗଲା । ୨୦୦୧ ମସିହାରେ ଇଂରାଜୀ ଓ ତା’ ପରେ ଓଡ଼ିଆ ସମେତ ବାକି ବିଶ୍ୱଭାଷାରେ ଇଣ୍ଟରନେଟରେ ତିଆରି ଖୋଲା ଜ୍ଞାନକୋଷ ଉଇକିପିଡ଼ିଆର ଇତିହାସ ବି ଏମିତି । ଏହି ଉଇକିପିଡ଼ିଆ ୱେବସାଇଟଗୁଡ଼ିକ ମିଡ଼ିଆଉଇକି ନାମକ ଖୋଲା ସଫ୍ଟଓଏରରେ ତିଆରି । ଆଉ ସେଇ ଏକା ସଫ୍ଟଓଏରକୁ ନିଜ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ବଦଳାଇ ଉଇକିଲିକ୍ସ ଓ ଉଇକିଟ୍ରାଭେଲ ଭଳି ଅଲଗା ଅଲଗା ୱେବସାଇଟ ଆଜି ଚାଳିତ ।

ତେବେ ଅନେକେ ଭାବୁଥିବେ ଯେ ଏ ଫ୍ରି ସଫ୍ଟଓଏର କଣ ସବୁବେଳେ ମାଗଣା? ସଫ୍ଟଓଏର ସ୍ୱାଧୀନତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗତ କେଇ ଦଶନ୍ଧି ଧରି କାମ କରି ଏ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ବହୁ ଆଗକୁ ନେଇଥିବା ରିଚାର୍ଡ଼ ଷ୍ଟଲମ୍ୟାନ ଖୁବ ସହଜ ଓ ସରଳ ଢଙ୍ଗରେ ଏ ବିଷୟଟି ବୁଝାଇଦିଅନ୍ତି

ଫ୍ରି ସଫ୍ଟଓଏର ମାଗଣାରେ ବଣ୍ଟାଯାଇପାରେ ବା କିଛି ଦରରେ ବିକାଯାଇପାରେ । କିନ୍ତୁ ଏଥିରେ ଥିବା “ଫ୍ରି” ମାଗଣା ନୁହେଁ ବରଂ ଖୋଲା ଜ୍ଞାନ ଭଳି “ଫ୍ରିଡ଼ମ” ବା ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ସୂଚାଏ ।

ତେଣୁ କୌଣସି ସଫ୍ଟଓଏର ବ୍ୟବହାର କରିବା ଆଗରୁ ତା’ର କପିରାଇଟ ବାବଦରେ ସେଥିରେ ଥିବା ନିୟମାବଳୀ ପଢ଼ିଲେ ବୁଝାପଡ଼ିବ ଯେ ତାହା ଏକ ପ୍ରୋପ୍ରାଇଟରି କି ଫ୍ରି ସଫ୍ଟଓଏର । ସ୍ୱାଧୀନତା ମଣିଷର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର । ଆଉ ଜ୍ଞାନ ବାଣ୍ଟିବା ଲାଗି । ବାନ୍ଧି ରଖିବା ଲାଗି ନୁହେଁ । କାରଣ କେହି ଜ୍ଞାନ ତିଆରି ନାହିଁ ବରଂ ସଭିଏଁ ଜ୍ଞାନର ନାନାଦି ଭଣ୍ଡାରକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ବାଟ ତିଆରି କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ସେ ବାଟରେ ବାଡ଼ କିଆଁ? ନିକଟରେ ସମାଜର ଏହି ପୁରାତନ ଧାରାକୁ ବାହୁଡ଼ି ଯିବା ପାଇଁ ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ, ସଂଗଠନ ଓ ବଡ଼ ବଡ଼ କମ୍ପାନି ଧୀରେ ଧୀରେ ସେମାନେ ତିଆରୁଥିବା ସଫ୍ଟଓଏରର ସୋର୍ସ କୋଡ଼ ଖୋଲାରେ ଦେଲେଣି । ଫଳରେ ସାଧାରଣ ବ୍ୟବହାରକାରୀ ଓ ସଫ୍ଟଓଏର ଗଢ଼ାଳିଙ୍କ ହାତରେ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାବେ ସେମାନେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ସଫ୍ଟଓଏରକୁ ନିଜ ଆବଶ୍ୟକ ଅନୁସାରେ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବେ । ଆଉ ସମାଜର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ବିଭିନ୍ନତାର ବହୁରଙ୍ଗ ଏଥିରେ ସମୁଜ୍ଜଳେ ଫୁଟିଉଠିବ ।

ଆମ ସମାଜର ଏହି ବାଣ୍ଟିବାର ଧାରାକୁ ନୂଆ ଟେକନୋଲୋଜି ଯୁଗରେ ଉଜ୍ଜୀବିତ କରିବା ଲକ୍ଷରେ ଜଗତ ସାରା ୨୦୦୪ ମସିହାରୁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସର ତୃତୀୟ ସପ୍ତାହରେ “ସଫ୍ଟଓଏର ଫ୍ରିଡ଼ମ ଡେ” ବା “ସଫ୍ଟଓଏର ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସ” ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି । ଏଥିରେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଫ୍ଟଓଏର ନୁହେଁ ବରଂ ଖୋଲା ସଫ୍ଟଓଏର ପଛରେ ଥିବା ଦାର୍ଶନିକ ଓ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣଟି ସଭିଙ୍କୁ ବୁଝାଇବା ହେଉଛି ମୂଳ ଲକ୍ଷ । ଆଉ ଯେଯାଏ ବଡ଼ କମ୍ପାନି ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ନ ଜଣାଇ କପିରାଇଟ ବଳରେ ବାନ୍ଧି ରଖିଥିବେ ସେଯାଏ ବ୍ୟବହାରୀ ବାପୁଡ଼ା ବା ଜାଣିବ କେମିତି ଏ ଭିତର ଗୁମର? ନିଜ ହାତରେ ନିଜ ଶାସନର ଡୋର ଧରିବା ଯେମିତି ସ୍ୱାଧୀନତା ନିଜ ବ୍ୟବହାରରେ ଲାଗୁଥିବା ସଫ୍ଟଓଏରର ସ୍ୱାଧୀନତା ବି ଏକାଭଳି ପ୍ରତିଟି ବ୍ୟବହାରକାରୀର ଅଧିକାର । ତେଣୁ ଏ ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସକୁ ସଭିଏଁ ନିଆରା ଢଙ୍ଗରେ ପାଳନ୍ତି । ଆଫ୍ରିକାରେ କିଛି ବର୍ଷ ଆଗରୁ ଫ୍ରି ସଫ୍ଟଓଏର ଚାଳିତ ଏକ ଡ୍ରୋନ ବା ଚାଳକବିହୀନ ପବନଯାନଟିଏ ଛାଡ଼ିଥିଲେ । ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଲୋକେ ଏକାଠି ହୋଇ ଏ ବାବଦରେ ସଫ୍ଟଓଏର ସ୍ୱାଧୀନତା ବାବଦରେ ଆଲୋଚନା କରନ୍ତି । ଆଉ ପୁଣି କେଉଁଠି ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କୁ ତାଙ୍କ କମ୍ପୁଟରରେ ଫ୍ରି ସଫ୍ଟଓଏର ଇନଷ୍ଟଲ କରିବା ପାଇଁ କ୍ୟାମ୍ପ କରନ୍ତି । ଫଳରେ ଲୋକେ ନିଜ କମ୍ପୁଟରରେ ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟର ବିକଳ୍ପ ଓ ଉବଣ୍ଟୁ ଭଳି ଖୋଲା ଲିନକ୍ସ ଅପରେଟିଂ ସିଷ୍ଟମ କିମ୍ବା Mozilla Firefox ଭଳି ବ୍ରାଉଜର ଇନଷ୍ଟଲ କରିପାରିବେ । ସଫ୍ଟଓଏର ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସର ଚିହ୍ନ ସ୍ୱରୂପର ଲେଖକର ଏ ଲେଖାଟି ମଧ୍ୟ ଏକ ଖୋଲା ଲାଇସେନ୍ସରେ ଆଉ ଶ୍ରେୟ ଦେଇ କେହି ଚାହିଁଲେ ତାହାକୁ ପ୍ରକାଶ କରିପାରିବେ ।

The views and opinions expressed on this page are those of their individual authors. Unless the opposite is explicitly stated, or unless the opposite may be reasonably inferred, CIS does not subscribe to these views and opinions which belong to their individual authors. CIS does not accept any responsibility, legal or otherwise, for the views and opinions of these individual authors. For an official statement from CIS on a particular issue, please contact us directly.